Новы этап у творчым развіцці
В. Быкава адкрыла аповесць ” Сотнікаў ” – адно з самых глыбокіх твораў пра
вайну не толькі самога пісьменніка, але і ва ўсёй шматнацыянальнай савецкай
літаратуры. ” Сотнікаў” моцна звязаны з папярэднімі аповесцямі празаіка.
Жорсткі
выбар у Сотнікава: лепш памерці чалавекам, чым жыць жывёлай. Але нікому не
хацелася губляць сваё адно і таму дарагое жыццё. І толькі неабходнасць да канца
заставацца чалавекам прымушала ісці на смерць. У той жа час знаходзіліся людзі,
якія спрабавалі сумясціць несумяшчальнае: зберагчы жыццё і зграшыць супраць
чалавечнасьці, што ў трагічнай абстаноўцы аказваўся неверагодна цяжкім, калі не
зусім безнадзейным. У многіх адносінах Сотнікаў – звычайны працаўнік вайны. Ён
адзін з шараговых прадстаўнікоў шматмільённай арміі. Сотнікаў па натуры зусім
не з герояў, і калі смерць становіцца рэальнасцю, то ён выбірае яе перш за ўсё
таму, што яго маральная аснова ў такіх абставінах не дазваляе яму зрабіць
інакш, шукаць іншага выйсця. Прыкметная ў Сотнікава недаверлівасць, нават
жорсткасць да людзей. Толькі да канца твора Сотнікаў пераадольвае ў сабе
просталінейнасць, становіцца нашмат мякчэй. Подзвіг Сотнікава, які мае перш за
ўсё маральны, духоўны сэнс, у тым і заключаецца : чалавечнасць, высокая
духоўнасць, у якую як безумоўная кошт абавязкова ўключаецца адданасць Радзіме ;
і Сотнікаў адстойвае яе да самага канца, да апошняга дыхання, пацвярджаючы
ідэалы самой смерцю.
“Для
мяне Сотнікаў – герой. Так, ён не разграміў ворага, але ён застаўся чалавекам у
самай бесчалавечнай сітуацыі. Як подзвіг, разглядаецца як яго ўстойлівасць, у
вачах тых некалькіх дзесяткаў людзей, якія апынуліся сведкамі яго апошніх
хвілін “, – настойвае Быкаў. Перад павешаннем ў Сотнікава з’яўляецца ізноў
вельмі натуральная для чалавека нянавісць да смерці, нежаданне развітвацца з
жыццём. Сотнікаву перад смерцю захацелася засмяяцца, але ён усміхнуўся
напрыканцы сваёй змучанай, няшчаснай усмешкай .
Ідучы
на смерць. Сотнікаў не гэтулькі думае пра сябе, колькі заклапочаны тым, каб
нешта зрабіць для іншых. А яшчэ каб смерць не была бруднай.
Рыбак
– гэта былы таварыш па партызанскай барацьбе, а цяпер здраднік. Рыбак у першых
частках кнігі паказаны нам добрым партызанам, які па – таварыску трымаецца з
Сотнікавым, думае пра іншых партызанах. У войску Рыбак дзякуючы сваёй
кемлівасці ад радавога дайшоў да пасады старшыны. Словам, вельмі нядрэнны ён
чалавек, калі браць яго па бытавым ўзроўню, у звычайных, чалавечых абставінах.
Можна сказаць, што тут яму няма цаны. Але ў тым і справа, што вайна,
прад’яўляючы свае жорсткія патрабаванні, вельмі часта прапаноўвала абставіны
бесчалавечыя. Рыбак гэта разумеў і спрабаваў трымацца. Ён, калі трапіў з
Сотнікавым ў перастрэлку і затым, калі яна на некаторы час заціхла, з палёгкай
уздыхае, думаючы, што ўсё скончана, што Сотнікаў загінуў. Значыць, не боль за
яго гібель паўстала ў Рыбака ў першую чаргу, а пачуццё палягчэння , выкліканае
тым, што ў такім выпадку ўжо зусім дакладна не трэба яшчэ раз рызыкаваць
самому.
Аўтар
звязвае здрада з нікчэмнасцю маральна -этычных уяўленняў Рыбака , з нізкім
развіццём яго духоўнага свету. У яго быў недастатковым чалавечы , духоўны
патэнцыял , не хапіла маральнай сілы , каб быць не толькі нядрэнным партызанам
, але і да канца выстаяць у цяжкіх абставінах , заплаціўшы за гэта цаной свайго
жыцця. Рыбаку гэта не пад сілу , таму што для яго важней было выжыць ,
нягледзячы ні на што. Быкаў пісаў: ” Рыбак таксама не нягодны, па натуры :
склаліся абставіны інакш , магчыма , праявілася б зусім іншая бок яго характару
. Духоўная глухата не дазваляе Рыбаку зразумець глыбіню падзення. Толькі ў
канцы ён з непапраўных спазненнем бачыць , што ў некаторых выпадках выжыць не
лепш, чым памерці. У палоне Рыбак пачынае асцярожна падыходзіць да паліцаям ,
хітрыць з імі і выкручвацца. І коціцца , коціцца ўніз , усё больш губляючы
людскае ў сабе , здаючы адну пазіцыю за другой. Ужо няўмольна скочваючыся ў
бездань здрады , Рыбак ўвесь час супакойвае сябе , што гэта яшчэ не канец , што
ён яшчэ зможа абдурыць паліцаяў.
Быкаў
апісвае самы апошні жэст Сотнікава : “Перад пакараннем ён выбівае у сябе з-пад
ног падстаўку, каб не даць зрабіць гэта Рыбаку, які аддаў яго. Сотнікаву
хочацца, каб у Рыбака, які яшчэ не замазаў сваіх рук крывёю, была магчымасць
адумацца, не страціць канчаткова сваю душу.
<span>Народная
мараль заўсёды рашуча асуджала здрада, тым больш калі яно цягнула за сабой
гібель нявінных людзей.</span>