Кітаптың авторы - Дэниел Дефо, «Робинзон Крузо».
Бұл роман әрқашан теңізге ауысқан адам туралы айтады. Robinson ата-анасы оның арман бекіту емес, бірақ соңында, Робинзон Крузо үйден жүгіріп және теңізге барды. Бірінші сапарда ол сәтсіздікке ұшырады, оның кеме батып кетті. Экипаждың экипаж мүшелері Робинсоннан саяхаттаудың сәтсіздікке ұшырағаны үшін бас тартты.
Робинзон Крузо қарақшылардан ұсталып, ұзақ уақыт бойы олармен бірге болды. Ол қашып кетіп, теңізде 12 күн бойы жүзіп кетті. Жолда ол жергілікті тұрғындармен кездесті. Кемеге түсіп, жақсы капитан оны палубаға алып барды.
Робинзон Крузо Бразилияда қалды. Ол қант қамысы плантацияларына ие болды. Робинсон бай болды және ықпалды тұлға болды. Достарына өзінің оқиғалары туралы айтып берді. Бай адамдар қарақшылардан қашып құтылған кезде кездесетін жергілікті тұрғындар туралы әңгімеге қызығушылық танытты. Сол уақыттағы негрлер еңбек еткендіктен, олар өте қымбат болды.
кеме тарту арқылы, олар жол соққы, бірақ Робинзон Крузо zlochastnoy poterepeli тағдыры сәтсіздікке. Робинсон аралды алды.
Ол тез орнына қонды. Оның аралында үш үй бар еді. жағаға жақын Екі кеменің өткен жүзіп, және жүзім және лимон өсіп аралында, орталығында және басқа да үй болады, егер көру үшін.
Аралдағы 25 жыл бойы Прибив аралдың солтүстік жағалауында адам іздері мен сүйектерін байқады. Сәл кейінірек, сол жағында, ол тауға, өрттен түтін көрдім, Робинзон Крузо оның телескоп жабайы көрген және екі тұтқынға. Олар біреуін жеді, екіншісі тағдырын күтті. Бірақ кенеттен тұтқындаушы Крузоның үйіне қарай жүгірді, содан кейін екі аңдар. Бұл Робинсонға риза болды және ол оларға қарсы жүгірді. Робинзон Крузо тұтқындарды құтқарды, оны жұма деп атады. Жұма Робинсонның үйдегі бөлмесі мен қызметкері болды.
Екі жылдан кейін аралдағы ағылшын туы бар қайық аралап кетті. Оның үш тұтқыны болған, олар қайықтан сүйреліп, жағаға кетіп, ал басқалары аралды тексеру үшін барған. Crusoe және жұма тұтқындарға жақындады. Олардың капитаны өз кеме көтерді мятеж деді және көтеріліс Зачинщиков олар ойлаған сияқты, необитаемый арал оның көмекшісі және оған жолаушы капитаны қалдыру туралы шешім қабылдады. Робинсон мен жұма оларды ұстап, байлап тастады, олар тапсырылды. Бір сағаттан кейін тағы бір қайық келді, олар да ұсталды. Робинсон Жұма және басқа да бірнеше кеме қайықпен кемеге мініп кетті. Оны сәтті басып, аралға оралды. көтерілістің Зачинщиков Англияда орындалуы тиіс еді болғандықтан, олар аралында қалуға шешім қабылдады, Робинсон оларға дүние-мүлкін көрсетті және Англияға жүзіп. Ата-анасы Крузо көп уақыттан бері қайтыс болды және оның отырғызылуы әлі де бар. Оның тәлімгерлері бай болды. Олар Робинзон Крузоның тірі екенін білетін кезде, олар өте бақытты. Крузо почта арқылы айтарлықтай ақша алды (Робинсон Бразилияға қайтып оралмады). Кейінірек, Робинсон өзінің плантациясын сатты, бай адам болды. Үйленген, үш баласы бар. Әйелі қайтыс болғанда, аралға барып, сол жерде қалай өмір сүргенін көргісі келді. Барлық аралда өркендеді. Робинсон қажетті нәрселерді: бірнеше әйелді, пушка, жануарларды және тағы басқаларын алып келді. Ол аралдардың тұрғындары қасқырмен соғысып жатқанын біліп, жеңіске жетіп, оларды тұтқынға алды. Барлығы Robinson Crusoe аралында 28 жыл болды.
1-Қазан - Қарттар күні - Қазақстан Республикасында тек шектеулі орталарға ғана белгілі мереке. Осы жауапты жазбас бұрын оқыған адамның мұны білу-білмейтінін тексергім келген. Меніңше сіз де білмейтін сияқтысыз.
Неменеге жетiстiң,бала батыр?
Қариялар азайып бара жатыр .
Бiрi мiнiп келместiң кемесiне,
Бiрi кутiп,әнеки,жағада тур.
Ақыл айтып жүрмесе қасымызда,
Сонда орнайды жетiмдiк басымызға.
Жалаңашка шекпенiн шешiп берiп,
Бiр күлшесiн бөлiскен ашымызға.
Арсыз күлкiн тыйылмас,жылауында,
Айтысында басылмас,ыланыңда,
Араздасып ағайын кетер едi,
Бiр қария болмаса бiр ауылда.
Бiз қария болғанша,
Кiм бiледi,
Баламызда шал болып үлгіредi.
Бiр-бiрiнен екi шал асамын деп
Кiм бiледi.
Бiр-бiрiн бүлдiредi.
Ақиқатты айқындап жариялар,
Бара жатыр азайып қариялар.
Дауыл тұрса бүлк етiп толқымайтын,
Бара жатыр сарқылып дариялар...(М.Мақатаев)
Қазақ халқында ақсақалды қарттарды,қарияларды-көптi көрген,ақыл тоқтаткан ел сыйлысы,қазынасы деп,қадiр тұтқан,қадiрлеген! Қандайда бiр дау-дамай туса,қандайда бiр iске ақыл-кеңес керек болса,осы қарияларға жүгiнген,олардың шешiмдерiне тоқтаған.Алысқа сапар шекседе,алдымен осы қариялардың алдынан өтiп,батасын алып аттанған.Сол кездегi аузы дуалы талай шешендер мен данышпан,данагөй қарттарымыздан қалган даналы сөздерi мен мәтелдерiнде қазiргi кезде ұмытпадық,ұмытпаймызда!
"Заманына қарай адамы"деген. Заман тоздыма,әлде адам аздыма,бiлмеймiн,қазiргi кезде осындай ақсақалдарымыз азайып кеттi. Жастары бiразга келген кейбiр ақсалдарымыздың аузынан дана сөздер емес,"шiрiген ауыздан iрiген сөз шығады"демекшi,былапыт сөздер естiп,мүңкiген арақ иiсiне тұншыгасын. Астына қымбат көлiк мiнiп,қасына немересiндей жасөспiрiм қыздарды ертiп,барар жерi-ресторан,түнгi клуб,монша! Арине,бүл көпке шашқан топырағым емес. Бірақ осындай көріністерді кәзірлері жиі кездестіретініміз рас!
Немересiн алдына отырғызып,ақылын айтатын,жыр-дастандарды жатқа айтып,аузыңның суын ағызып қызықты әнгiмелер айтатын,тарих сырына үңiлiп,сыр шертетiн,үлкен-кiшiге үлгi болып,өнегесiн көрсететiн,бұрыс жерде дұрыстап,дұрыс жерде қолпаштап жiберетiн қазыналарымыз қайда кеттi?!
"Батаменен ел көгерер"деген. Бата түгiл,бес намазын оқып,парызын орындап жүргендерiде шамалы. Кейбір "аташкалар"дүние қуып кеткен,көсемдер жоқ,көздерiн шел басқан,шешендер жоқ,ауыздарына кұм құйылған. Өзiнен кiшiлерге жалпақтап,алдарында "маймылша"бұлаң қағады. Қадiр,қасиеттен дым қалмаған! Артымда не қалдырсам,қандай игi iс жасасам деген ой жоқ! Қалай байысам,қалай әдемi қартайсам деген,"мен"деген өзiмшiлдiк бар тек қана!
Аллаға шүкiр,қазiр азғындыктан безген,оқу,ғылымды қуган,намазға жығылған,тура жолды таңдаған жастар өсiп келедi. Осыларға қарап,тәубе дейсiн! Болашақта,қандай байлық,мансабым болды деп емес,қандай үлгi боларлық iстер жасадым,қандай игi iстер жасауды,қалай үлгi болуды,ел сыйлайтын азамат болудың қыр,сырын айтып,ақыл берiп,түзу жолга салып отырар ел сыйлайтын ақсақалдар,қазыналар өсер деп үмiттенемiз!
"Әдемi"қартаюды ойлағанша,жанымызға қазына жинап,рухани бай болып қартаюды ойлайық!
Жерің сұлу ,
Жасыл жолақ кілемдей,
Желің жылдам,
Жігіт айтқан өлеңдей.
Көлің үлкен,
Той ғып жатқан ауылдай,
Күнің жарық,
Елжіреген енеңдей.
Қазақ халқының қол өнері көне замантарихымен бірге дамып, біте қайнасып келе жатқан бай қазына. Оның бір ұшығы туысқан Орта Азия халықтарының жәнеорыс халқының қол өнерімен де ұштасып жатыр. Қол өнерінің басты бір саласы —киім тігу. Ерте заманнан күні бүгінге дейін өзінің қадір-қасиетін жоймай, қол өнерінің озық үлгісі ретінде ғана емес, әрі әсем, әрі ыңғайлылығымен де пайдаланудан қалмай келе жатқан қазақтың ұлттық киімдері әлі де аз емес. Олардың кейбіреулерін ескінің көзі қарттар күнделікті киіп жүрсе, енді біреулерін қызұзату, келін түсіру тойларында ойын-сауыққа пайдаланады (қалындыққасәукеле кигізу) , сондай-ақ көпшілігі театрлардың арнаулы заказы бойынша тігіліп жүр. Алматыдағы «Қазақстан»магазинінде, облыс орталықтарында ұлттық киімдер (шапан, мәсі , бөрік,қамзол т. б.) сатылады. Қазақтың ұлттық киімдері - Еуразия даласын қоныс еткен көшпелі ел қазақтардың басқа халықтарға ұксамайтын киім үлілері табиғи ерекшеліктер мен көшпелі тіршілікке сәйкес қалыптасы. Қазақы киімнің барша сымбаты мен оюөрнегінде, әрбір әшекейінде халқымыздың тарихының, ой-дүниесінің қайталанбас көрінісі бар. Ол - біздің ұлттықмәдениетіміз.
Тақия
Тақия
Ерлердің жеңіл бас киімі . Тақияныңтүрлері көп. Биік төбелі, тегіс төбелі және үшкір төбелі тақия. Ерлер киетін тақиядатеңге, моншақ, ғана болмайды. Оның есесіне олар «мүйіз», «ат ерін», «шырмауық» сияқты өрнектермен кестеленеді, машинамен, қолмен «таңдай», «ирек», қабырға тігістерімен әдеміленіл сырылады. Тақияны пүліштен, қыжыман ал астарын жібек, сәтеннен тігеді. Биік төбелі тақия мен тегіс төбелі тақияның тігілуі бірдей. Ал үшкір төбелі тақияны тіккенде оның етегін жалпақтығын үш елі дей етіп тік төрт бұрыш етіп қиып алады. Оның төбесі үш бұрыш формалы төрт не алты сайлан құралады. Алдымен оларды тігісін ішіне қаратып құрайды да, одан соң сайлардың етегін тақияның етегіне қондырады. Тақия мыжылмай өз формасын сақтап тұру үшін оның астары мен қос астарын беттестіріп жиі етіп сыриды. Одан кейін тысын жауып, шетін басқа түсті матам ен әдіптен көмкереді. Сайлардың және тақияның төбесі мен етегінің қоспа тігістері білінбеу үшін сол тігістерді бастыра жібек жіппен әдемілен шалып тігеді. Қазіргі кезде жергілікті кәсіпорындар әр түрлі тақияжасап шығарады.
Айыр қалпақ
Ерлердің киізден тігілген жеңіл бас киімі . Айыр қалпақ жұқа етіп басылған ақкиізден тігіледі . Ол негізгі екі бөліктен құралады. Олар — қалпақтық төбесі және етегі (кейде қайырмалы деп те айтады) .Қалпақтың төбесі төрт сайдан (бөліктен) тұрады. Шебер пішілген төрт қиындыкиізді арасына қара барқыттан сыздықсалып, қайып тігеді . Сонда қалпақтың төбесі күмбез тәріздес болып шығады. Қалпақтың етегі жалпақтығы төрт елідей етіп, дөңгелектеп қиып алынған ақ киізден жасалады да, оны жоғарғы бөліктің (төбе) етегіне сыздық салып қондырады. Сәнді болу үшін, қалпақтың қайырмасының астыңғы жағы кейде қара барқытпен көмкеріледі . Қалпақтың төбесіне қара не басқа түсті шашақ тағын, төбесінің төрт сайы әр түрлі жібек жіптермен кестеленеді . Ақ киізден тігілген айырқалпақ әрі жеңіл, әрі салқын, әрі сәнді болып келеді . Соңғы кезде жергілікті өнеркәсіп орындары айыр-қалпақты әр түсті киізден жасап шығарып жүр
Жарғақ шалбар
Иленіп, әбден өнделген жұқа терініқазақтар «жарғақ» дейді. Қызғылт түске боялып, түрлі-түсті өрнек салынған жарғақ теріден тігілген шалбарды «жарғақшалбар» деп атаған. Бұл сәнді киімді кезінде батырлар, бектер мен билер, сал-серілер салтанатқа киген.
Тымақ
Қазақта тымақтың түрлері көп, соның ең бағаласы – түлкі тымақ. Оның маңдайы мен құлақтарының ішкі жағына түлкі терісі тігіледі де, сырты мақпалмен, пүлішпен немесе басқа асыл маталармен сырылып тысталады. Тымақтың төбесі төрт немесе алты сай (бөлек) үшкіл (үш бұрышты) киізден құралып, шошақ болып келеді.
Байпақ
Жылылық үшін етіктің, мәсінің ішінен киетін киізден тігетінаяқ киім. Қыста киетіп байпақтық киізі қалың, ал жазда киетін байпақтың киізі жұқа болады.Байпақ тігудің екі тәсілі бар. Оның бірі .табанын бөлек салып ұлт арып тігу; екіншісі, тұтастай қусырып тігу. Байпақтық тігісі аяққа батпау үшін оны сыртынан тігеді . Тігуге түйе немесе қой жүнінен иірілген шуда жіптіп айдаланады. Жүннентоқылатын байпақтардың қонышы қысқа болады. Ерте кезде оны шұлғау орнынакиіз байпақтың ішінен кию үшін де пайдаланған. Қазіргі кезде бәтеңкенің, қысқа қонышты етіктің, мәсінің ішінен киеді. Байпақ түйе жүнінен, қой жүнінен, ешкінің түбітінен тоқылады. Мұндай байпақтар әрі жылы, әрі жеңіл әрі жұмсақ болады.