Шахмат-ақыл-ой спорт түрі. Шахмат сөзінің мағынасы парсышадан <патша (шах) өлді(мат)> дегенді білдіреді. Əлемдегі кең таралған ойындардың бірі саналады.
Шахмат екі ойыншы арасында шахмат тақтасында ойналады.Ойын тақтасы 64 шаршыдан тұрады.Ойынның басында əрбір ойыншының иелігінде ақ немесе қара түсті он алты тас (шахмат фигурасы) болады: бір король, бір ферзь, екі піл, екі ат, екі ладья жəне сегіз пешка. Ойынның мақсаты қарсыластың тастарын шабуылдай отырып,корольға мат қою
Ертен қонақтар келеді, барып үйді жинаттыр.
Аула шашылып кетіпті, балаларға тазалатқыз
Қазір барып керекті нәрселеріңді алдырт
№2
2.-ып
3.-іп
4.-ған
5.-кен
6.-ып
7.-іп
8.-қан
9.-ған
10.-ген
№3
Сен айтпапсың,айтқан жоқсың.
Сіз жазбапсыз,жазған жоқсыз.
Ол таныспаған,танысқан жоқ.
Біз тұрмаппыз,тұрған жоқпыз.
Сендер сатпағансыңдар,сатқан жоқсыңдар.
Сіздер көрмепсіздер,көрген жоқсыздар.
Олар кетпепті,кетпеген.
№4
1)
айтқан-айтқан жоқ,айтпаған
келіпті-келмепті,келген емес
барған-бармаған
сұраған-сұраған жоқ,сұрамаған
кетіпті-кетпепті
айтыпты-айтпапты
жауыпты-жаппапты
жауған-жапқан жоқ,жаппапты
жеген-жеген емес, жемеген
жепті-жемепті
2)
танысқан жоқ-танысқан,танысыпты
ашпапты-ашыпты
ашпаған-ашқан
шығарған жоқ-шығарған
шығармапты-шығарыпты
таппапты-тауыпты
тапқан жоқ-тапқан
алмаған-алған
алмапты-алыпты.
Менын устазым мактанышым
менын устазым ардагым
курметтеимын аркашан
екыншы анам устазым