Белавежская пушча — адзін з
самых старажытных лясных масіваў Еўропы. Размешчаны ён на паўднёвым захадзе
Беларусі, уздоўж мяжы з Полынчай, на водападзеле басейнаў Заходняга Буга,
Нёмана, Прыпяці, за шэсцьдзясят кіламетраў ад Брэста. У межах Беларусі плошча
Белавежскай пушчы — амаль сто сорак пяць тысяч гектараў. Назву сваю пушча атрымала,
магчыма, ад абарончай вежы са сценамі белага колеру, пабудаванай у трынаццатым
стагоддзі. На працягу стагоддзяў пушча з’яўлялася месцам княжацкага і
каралеўскага палявання. 3 сярэдзіны сямнаццатага стагоддзя Белавежская пушча —
адзінае месца ў Еўропе, дзе вадзіліся зубры. Пасля Першай сусветнай вайны
зуброў у пушчы не засталося. 3 тысяча дзевяцьсот дваццаць дзявятага па тысяча
дзевяцьсот трыццаты год у Германіі і Швецыі было закуплена сем зуброў для
Белавежскай пушчы. У тысяча дзевяцьсот пяцьдзясят сёмым годзе —
запаведна-паляўнічай гаспадаркай. Цяпер у пушчы звыш ста васьмідзесяці зуброў.
<span>Калі апынешся ў белавежскім лесе,
здзіўляешся яго прыгажосці!</span>
Свae xaты бeлapycы cпpaдвeкy бyдaвaлi тoлькi з дpэвa. Для бyдaўнiцтвa выкapыcтoўвaлicя ў acнoўным cacнa, eлкa, дyб. Дyбoвыя бяpвёны iшлi нa пoдpyб, клaлicя нa ўкaпaныя ў зямлю дyбoвыя cлyпы, былi пepшымi вянцaмi нaшыx xaт. Бeлapyc нiкoлi нe cтaвiў xaтy тaм, дзe pacцe acoт i кoнcкae шчaўe. Вeдaў, штo тaм cыpa, блiзкa гpyнтoвaя вaдa. Рaнiцaю нaзipaў зa pacoю. Кaлi янa гycтaя aж дa цeмнaты, тaм мoжнa кaпaць кaлoдзeж, aлe нiкoлi нeльгa pyбiць xaтy. Лiчылacя, штo зaўcёды цёплым мecцaм для xaты бyдзe тoe, дзe любяць ляжaць aвeчкi. Шчacлiвымi для бyдaўнiцтвa xaты лiчылicя мяcцiны, дзe любiлi cялiццa пaвyкi, шэpшнi, пчoлы, мypaшкi. Хaтy pyбiлi caмi. Кaлi нe cтaвaлa cвaix ciл нa яe бyдaўнiцтвa, клiкaлi тaлaкy, дaпaмoгy. Хaты яшчэ нe былo, a бeлapyc yжo бaчыў яe, бo пepaд гэтым дoўгa дyмaў, якoй янa бyдзe. (129 cлoў) Пaвoдлe Я. Сiпaкoвa.
Што такое сумленне? Гэта ўсведамленне сваёй адказнасці, здольнасць прымаць рашэнні і дзейнічаць, зыходзячы з меркаванняў маральнасці і маралі. Гэта мастацтва самога сябе ацэньваць і выхоўваць, караць і хваліць. Гэтак жа, як галодны не пераканае сябе ў сытасці, а стомлены і змучаны - у тым, што ён поўны сіл, так і сумленне не дазваляе нам думаць, што мы зрабілі добра, калі мы паступілі - дрэнна.
Навошта патрэбна (і ці патрэбна?) Чалавеку сумленне?
Для чаго яму дадзены гэты непадкупны суддзя і кантралёр ўсіх яго дзей, які турзае і асьцерагае яго?
Калі б людзі не валодалі сумленнем, то кожнаму з нас патрабаваўся б наглядчык, які накіроўваў бы ўсе нашы крокі, вучыў, выхоўваў і сачыў за кожным нашым учынкам. Над намі няма гэтага пастаяннага вонкавага кантролю, але ёсць іншы - унутраны - наша сумленне.
Мы адчуваем яе, калі ганарымся сабой або мучымся ад усведамлення ўласнай віны. Мы звяртаемся да яе, калі здзяйсняем выбар. Яе голас накіроўвае нас, калі мы ідзем па дарозе жыцця да сваёй мэты. Вось навошта чалавеку сумленне - каб мы самі маглі разабрацца ў тым, што адбываецца з намі і вакол нас, і кіраваліся вернымі арыенцірамі.
Як накіроўвалы, які кантралюе фактар сумленне неаддзельная ад маралі і маральнасці. У ёй, як у люстэрку, адлюстроўваецца дабрыня і сумленнасць чалавека, яго матывы і каштоўнасці, перакананні, воля і характар. І калі ён паступае супраць сумлення - значыць і супраць сябе таксама, змяняючы сабе і не зважаючы на ўсё самае важнае і дарагое.
Сумленне жорсткая ...
Суд сумлення бязлітасны. Можна падманваць іншых, але не сябе: перад сабой мы заўсёды гранічна адкрытыя. Пераступаючы рысу, мы мучымся і перажываем амаральнасць сваіх учынкаў. У перажываннях нараджаецца раскаянне, разуменне свайго доўгу і прыняцце правільнага рашэння.
... але сумленне і спакойна адносіцца
Калі б у жыцці кожнага чалавека сумленне мела такое значэнне, была б заўсёды бесстаронняй, наша грамадства не ведала б хлусні і здрады і было дабрэй і больш шчаслівым. Значыць, з уласнай сумленнем можна дамовіцца? Калі не падмануць, то усыпіць яе пільнасць, апраўдацца, пайсці на кампраміс.
Чалавек, каб палегчыць сабе жыццё і зменшыць пакуты сумлення, прыдумаў нямала спосабаў:
Ён топіць сумленне ў віне, забаўках і наркотыкі, поўным абыякавасці да ўсяго.
Глушыць яе мітуснёй і фармалізмам, цякучкай штодзённасці.
Апраўдвае сябе. Калі ў мяне не склаліся адносіны з бацькамі - так таму, што яны мяне зусім не любяць. Калі мае веды павярхоўныя і абмежаваныя, я дрэнна утвораны і не імкнуся развівацца - дык я і не вучоны, і самым разумным станавіцца не збіраюся. А калі я несумленны, прагны або жорсткі - так усе такія, усе хлусяць, крадуць і крыўдзяць іншых.
І не так страшныя гэтыя спробы апраўдацца і схавацца ад перажыванняў, як само адсутнасць гэтых перажыванняў. Адсутнасць унутранай сілы, маральнага стрыжня. Адсутнасць сумлення.
Сумленьне павінна быць добрай
Але слепа прытрымлівацца маралі не менш небяспечна, чым ігнараваць яе. Бо маральныя нормы не даюцца нам гатовымі, маральныя ўчынкі - заўсёды удумлівыя, добрыя, прасякнутыя павагай да навакольных і клопатам пра іх. Паступіўшы па сумлення і сказаўшы праўду, часам можна нанесці непапраўную шкоду чалавеку, яго сям'і і яго адносінам з іншымі людзьмі. А зрабіўшы «добрае» справа або даўшы савет у нейкай адказны момант жыцця - які рызыка мы бярэм на сябе?
Вось так складанае і неадназначнае ролю сумлення ў жыцці чалавека. Фармуючы пад уплывам выхавання і самавыхавання, эмоцый і ўражанняў, мацуючыся разам з развіццём волі і асобаснай пазіцыі, яна павінна быць цвёрдая і пільным, але ў той жа час дабра і спагадная. І гэта якасць трэба ўзгадоўваць ў сабе, вымераючы правільнасць сваіх учынкаў ўнутранымі прынцыпамі і інтарэсамі іншых, прыслухоўваючыся да голасу свайго сумлення. Часам гэты голас ціхі і дрэнна адрозны, ён тоне ў шумных гармідару, заглушаецца гукамі радыё і тэлевізара, перабіваецца газетамі, часопісамі і пусты балбатнёй. Але застаўшыся сам-насам з сабой, мы можам пачуць яго. І застацца вернымі сабе і сваёй сумлення.