САН ЕСІМ (Имя числительное)
<span>Сан есім заттың саның, ретін білдіреді. Сұрақтары: неше? қанша? нешінші? нешеу? нешеден? қаншадан? </span>
<span>Сан есімнің ерекшелігі: </span>
<span>1. Үнемі зат есімдердің алдынан келіп, түрленбейді. Мысалы: жүз елу қой, алты оқушы т.б. </span>
2. Тек өздеріне ғана тән грамматикалық көрсеткіштері бар.
Олар: -ншы-ыншы-нші-інші-ау-еу-ер т.б жұрнақтары. Мысалы: бес+інші, алты+ншы т.б.
3. Басқа сөз таптарынан сан есім жасалмайды.
<span>(Имя числительное обозначает количество и порядок следования предмета. Вопросы: сколько? который? по сколько? Особенности имени числительного: </span>
<span>1. Всегда находится перед существительным, не изменяется. </span>
<span>2. Имеет свои специфические грамматические показатели – суффиксы. </span>
<span>3. Не образуется из других частей речи). </span>
<span>
Сан есімнің семантикалық жіктемесі (Семантические признаки числительного)</span>
Тұлғасына қарай (по форме)
<span>1. </span>Негізгі<span> – тек түбірден ғана жасалады. (Непризводные – образованы только из корня)</span>
Мысалы: екі, төрт, елу, алпыс, тоқсан, жүз т.б.
<span>2. </span>Туынды<span> – түбірге жұрнақ қосылу арқылы жасалады. (Производные – образуются путем </span>
прибавления к корню суффикса) Мысалы: бір+інші, алты+ншы, тоғыз+дан т.б.
Құрамына қарай (по составу)
<span>1. </span>Дара<span> – бір ғана түбірден тұрады. Негізгі немесе туынды. (Простые – состоят только из </span>
производных или непроизводных корней) Мысалы: бес, мың, алтау, оныншы т.б.
<span>2. </span>Күрделі<span> – кемінде екі сөзден тұрады. (Сложные – состоят минимум из двух слов)</span>
Мысалы: он бес, алпыс жеті, үштен-үш, екіден бір, онға жуық т.б.
<span>
Мағынасына қарай (по значению)</span>
<span>1. Есептік (количеств.) </span>
<span>Заттың нақты санын білдіреді. (обозначает конкретное количество предмета) Қанша? Неше? –Сколько? </span>
Түбір сан есімнің өзінен жасалады.
<span>( образуется из корня числительного) </span>
Түбір сан есімнің өзінен жасалады.
<span>( образуется из корня числительного) </span>
Күрделі сан есімнің әр сыңары бөлек жазылады.
<span>(в сложных числительных каждая пара пишется отдельно) </span>
<span>бес, он, үш, бір мың қырық жеті т.б. </span>
2. Реттік (порядков.)
Заттың реттік қатарын білдіреді.
(обозначает порядковый номер предмета)
Нешінші? Қаншасыншы? –
<span>Который? </span>
<span>Сан есімге –ыншы-інші-ншы-нші- </span>
жұрнақтары жалғану арқылы жасалады.
(образуется при помощи присоедине-
<span>ния данных суффиксов) </span>
Араб цифрымен берілсе, жұрнақтың
орнына дефис қойы-
лады. Рим цифры болса – дефис қойылмайды. Күн, жыл аттарымен тіркескен реттік сан есімнен кейін дефис қойылмайды.
<span>(после арабских цифр ставится тире, после римских цифр дефис не ставится) </span>
<span>Бір+інші, алты+ншы, тоғыз+ыншы </span>
<span>11-сынып, </span>
2-пәтер,
ХХ ғасыр,
<span>I том т.б. </span>
3.
Жинақтық
<span>(собиратель) </span>
Заттың жинақталған санын білдіреді.
(обозначает собира - тельное кол-во предмета)
<span>Нешеу? –Сколько? </span>
Бірден жетіге дейін есептік сан есімдерге –ау – еу – жұрнақтары
жалғану арқылы жасалады. (образуются при помощи данных суф-
<span>фиксов от порядковых числительных : 1-7) </span>
Екі, алты, жеті сандарына –ау-еу-
жұрнағы жалған –
ғанда, түбір соңын-
дағы –ы-і дыбыс-
тары түсіп қалады.
(при присоединении к данным числи –
тельным указанных
суффиксов, послед-
<span>ние буквы корня –ы-і выпадают) </span>
<span>Бір= бір+еу, </span>
екі = ек+еу,
<span>үш =үш+еу, төрт= төрт+еу, бес= бес+еу, алты =алт+ау, жеті =жет+еу </span>
4.
Болжалдық
<span>(предполож) </span>
Заттың санын дәл білдірмей, шамамен болжамдап көрсетеді. (обозначает предположительное количество предм)
<span>Қанша? Неше? Қай шамалы?Қаншадан? Қаншадай? – Сколько? </span>
<span>1. –даған-деген-таған-теген-лаған-леген- </span>
<span>лап-леп-дап-деп-тап-теп-дай-дей-тай-тей </span>
<span>жұрнақтары арқылы жасалады. (образуются </span>
при помощи данных суффиксов)
2. көптік жалғау + септік жалғау арқылы.
<span>(образуется: числ+ок.множ.ч + ок. падежа) </span>
<span>3. сан есім және –шамалы-шақты-жуық- </span>
астам-таман сөздерінің тіркесуі арқылы.
(числит+ данные вспомогательные слова)
<span>4. қосарлану арқылы жасалады. </span>
<span>(образуются удвоением основ) </span>
1. мың+даған,
<span>екі+леп, </span>
жеті+дей
<span>2. үш+тер+де, </span>
алты+лар+да
<span>3. он шақты, </span>
<span>беске таман, </span>
бірге жақын
<span>4. бір-екі, үш- </span>
<span>үштен, алты- </span>
<span>жетідей т.б. </span>
4.
Болжалдық
<span>(предполож) </span>
Заттың санын дәл білдірмей, шамамен болжамдап көрсетеді. (обозначает предположительное количество предм)
<span>Қанша? Неше? Қай шамалы?Қаншадан? Қаншадай? – Сколько? </span>
Заттың санын дәл білдірмей, шамамен болжамдап көрсетеді. (обозначает предположительное количество предм)
<span>Қанша? Неше? Қай шамалы?Қаншадан? Қаншадай? – Сколько? </span>
<span>1. –даған-деген-таған-теген-лаған-леген- </span>
<span>лап-леп-дап-деп-тап-теп-дай-дей-тай-тей </span>
<span>жұрнақтары арқылы жасалады. (образуются </span>
при помощи данных суффиксов)
<span>2. көптік жалғау + септік жалғау арқылы. (образуется: числ+ок.множ.ч + ок. падежа) </span>
3. сан есім және –шамалы-шақты-жуық- астам-таман сөздерінің тіркесуі арқылы. (числит+ данные вспомогательные слова)
<span>4. қосарлану арқылы жасалады. (образуются удвоением основ) </span>
<span>Сан есім заттың саның, ретін білдіреді. Сұрақтары: неше? қанша? нешінші? нешеу? нешеден? қаншадан? </span>
<span>Сан есімнің ерекшелігі: </span>
<span>1. Үнемі зат есімдердің алдынан келіп, түрленбейді. Мысалы: жүз елу қой, алты оқушы т.б. </span>
2. Тек өздеріне ғана тән грамматикалық көрсеткіштері бар.
Олар: -ншы-ыншы-нші-інші-ау-еу-ер т.б жұрнақтары. Мысалы: бес+інші, алты+ншы т.б.
3. Басқа сөз таптарынан сан есім жасалмайды.
<span>(Имя числительное обозначает количество и порядок следования предмета. Вопросы: сколько? который? по сколько? Особенности имени числительного: </span>
<span>1. Всегда находится перед существительным, не изменяется. </span>
<span>2. Имеет свои специфические грамматические показатели – суффиксы. </span>
<span>3. Не образуется из других частей речи). </span>
<span>
Сан есімнің семантикалық жіктемесі (Семантические признаки числительного)</span>
Тұлғасына қарай (по форме)
<span>1. </span>Негізгі<span> – тек түбірден ғана жасалады. (Непризводные – образованы только из корня)</span>
Мысалы: екі, төрт, елу, алпыс, тоқсан, жүз т.б.
<span>2. </span>Туынды<span> – түбірге жұрнақ қосылу арқылы жасалады. (Производные – образуются путем </span>
прибавления к корню суффикса) Мысалы: бір+інші, алты+ншы, тоғыз+дан т.б.
Құрамына қарай (по составу)
<span>1. </span>Дара<span> – бір ғана түбірден тұрады. Негізгі немесе туынды. (Простые – состоят только из </span>
производных или непроизводных корней) Мысалы: бес, мың, алтау, оныншы т.б.
<span>2. </span>Күрделі<span> – кемінде екі сөзден тұрады. (Сложные – состоят минимум из двух слов)</span>
Мысалы: он бес, алпыс жеті, үштен-үш, екіден бір, онға жуық т.б.
<span>
Мағынасына қарай (по значению)</span>
<span>1. Есептік (количеств.) </span>
<span>Заттың нақты санын білдіреді. (обозначает конкретное количество предмета) Қанша? Неше? –Сколько? </span>
Түбір сан есімнің өзінен жасалады.
<span>( образуется из корня числительного) </span>
Түбір сан есімнің өзінен жасалады.
<span>( образуется из корня числительного) </span>
Күрделі сан есімнің әр сыңары бөлек жазылады.
<span>(в сложных числительных каждая пара пишется отдельно) </span>
<span>бес, он, үш, бір мың қырық жеті т.б. </span>
2. Реттік (порядков.)
Заттың реттік қатарын білдіреді.
(обозначает порядковый номер предмета)
Нешінші? Қаншасыншы? –
<span>Который? </span>
<span>Сан есімге –ыншы-інші-ншы-нші- </span>
жұрнақтары жалғану арқылы жасалады.
(образуется при помощи присоедине-
<span>ния данных суффиксов) </span>
Араб цифрымен берілсе, жұрнақтың
орнына дефис қойы-
лады. Рим цифры болса – дефис қойылмайды. Күн, жыл аттарымен тіркескен реттік сан есімнен кейін дефис қойылмайды.
<span>(после арабских цифр ставится тире, после римских цифр дефис не ставится) </span>
<span>Бір+інші, алты+ншы, тоғыз+ыншы </span>
<span>11-сынып, </span>
2-пәтер,
ХХ ғасыр,
<span>I том т.б. </span>
3.
Жинақтық
<span>(собиратель) </span>
Заттың жинақталған санын білдіреді.
(обозначает собира - тельное кол-во предмета)
<span>Нешеу? –Сколько? </span>
Бірден жетіге дейін есептік сан есімдерге –ау – еу – жұрнақтары
жалғану арқылы жасалады. (образуются при помощи данных суф-
<span>фиксов от порядковых числительных : 1-7) </span>
Екі, алты, жеті сандарына –ау-еу-
жұрнағы жалған –
ғанда, түбір соңын-
дағы –ы-і дыбыс-
тары түсіп қалады.
(при присоединении к данным числи –
тельным указанных
суффиксов, послед-
<span>ние буквы корня –ы-і выпадают) </span>
<span>Бір= бір+еу, </span>
екі = ек+еу,
<span>үш =үш+еу, төрт= төрт+еу, бес= бес+еу, алты =алт+ау, жеті =жет+еу </span>
4.
Болжалдық
<span>(предполож) </span>
Заттың санын дәл білдірмей, шамамен болжамдап көрсетеді. (обозначает предположительное количество предм)
<span>Қанша? Неше? Қай шамалы?Қаншадан? Қаншадай? – Сколько? </span>
<span>1. –даған-деген-таған-теген-лаған-леген- </span>
<span>лап-леп-дап-деп-тап-теп-дай-дей-тай-тей </span>
<span>жұрнақтары арқылы жасалады. (образуются </span>
при помощи данных суффиксов)
2. көптік жалғау + септік жалғау арқылы.
<span>(образуется: числ+ок.множ.ч + ок. падежа) </span>
<span>3. сан есім және –шамалы-шақты-жуық- </span>
астам-таман сөздерінің тіркесуі арқылы.
(числит+ данные вспомогательные слова)
<span>4. қосарлану арқылы жасалады. </span>
<span>(образуются удвоением основ) </span>
1. мың+даған,
<span>екі+леп, </span>
жеті+дей
<span>2. үш+тер+де, </span>
алты+лар+да
<span>3. он шақты, </span>
<span>беске таман, </span>
бірге жақын
<span>4. бір-екі, үш- </span>
<span>үштен, алты- </span>
<span>жетідей т.б. </span>
4.
Болжалдық
<span>(предполож) </span>
Заттың санын дәл білдірмей, шамамен болжамдап көрсетеді. (обозначает предположительное количество предм)
<span>Қанша? Неше? Қай шамалы?Қаншадан? Қаншадай? – Сколько? </span>
Заттың санын дәл білдірмей, шамамен болжамдап көрсетеді. (обозначает предположительное количество предм)
<span>Қанша? Неше? Қай шамалы?Қаншадан? Қаншадай? – Сколько? </span>
<span>1. –даған-деген-таған-теген-лаған-леген- </span>
<span>лап-леп-дап-деп-тап-теп-дай-дей-тай-тей </span>
<span>жұрнақтары арқылы жасалады. (образуются </span>
при помощи данных суффиксов)
<span>2. көптік жалғау + септік жалғау арқылы. (образуется: числ+ок.множ.ч + ок. падежа) </span>
3. сан есім және –шамалы-шақты-жуық- астам-таман сөздерінің тіркесуі арқылы. (числит+ данные вспомогательные слова)
<span>4. қосарлану арқылы жасалады. (образуются удвоением основ) </span>
0
0